μέτριος

-α, -ο (ΑΜ μέτριος, -ία, -ον, Α θηλ. και -ος, αιολ.τ. μέτερρος)

1. αυτός που έχει την ορθή αναλογία, που υπάρχει ή γίνεται με μέτρο, κανονικός, μέσος (α. «μέτριο ανάστημα» β. «μέτρια θερμοκρασία» γ. «ἁπτόμενοι δὲ σφι ἐπελθεῑν ἄνδρας σμικροὺς μετρίων ἐλάσσονας ἀνδρῶν», Ηρόδ.)

2. αυτός που η αξία του είναι η συνηθισμένη, κοινός («μετρία δ' αὖ ἐσθῆτι καὶ εἰς τὸν νῡν τρόπον πρῶτοι Λακεδαιμόνιοι ἐχρήσαντο», Θουκ.

3. το ουδ. ως ουσ. το μέτριο(ν)

η μετριότητα

νεοελλ.

1. μτφ. αυτός τού οποίου η αξία ή η ποιότητα είναι κατώτερη τού κοινού μέτρου, ασήμαντος, δευτερεύων, κατώτερος

2. (για ρόφημα καφέ) αυτός που έχει παρασκευαστεί με μέτρια ποσότητα ζάχαρης και καφέ, σε αντιδιαστολή προς τον ελαφρύ και τον γλυκύ

3. το ουδ. ως ουσ. (λογ.) ο δεύτερος τρόπος τού κατηγορικού συλλογισμού δευτέρου σχήματος

μσν.-αρχ.

1. σεμνός, μετριόφρων, ταπεινόφρων («μέτριον νῡν ἔπος εὔχου», Αισχύλ)

2. μετριοπαθής, εγκρατής («σώφρων καὶ μέτριος πρὸς τὴν καθ' ἡμέραν δίαιταν», Αισχίν.)

3. λιγοστός

4. το αρσ. ως ουσ. ὁ μέτριος

ο φτωχός

αρχ.

1. αυτός που δείχνει επιείκεια

2. αυτός που μπορεί να τόν υπομείνει κάποιος, υποφερτός («ὦ δύστανα γένη βροτῶν, οἶς μὴ μέτριος αἰών», Σοφ.)

3. ο πράος, ο ήπιος, ο μαλακός, ο μη τυραννικός («καὶ ἧσσον ἡμῶν πρὸς τοὺς ὑπηκόους μετρίοις οὖσι», Θουκ.)

4. δίκαιος, ενάρετος («οἷον ἔστι μέτριος καὶ φιλάνθρωπός τις ἡμῶν καὶ πολλούς ἐλεῶν», Δημοσθ.)

5. ανάλογος, κατάλληλος, αρμόδιος, ταιριαστός («μισθὸς σώφροσι μέτριος», Πλάτ.)

6. αρκετός («ἱππέας μοι προσθεὶς ὁπόσοι δοκοῡσι μέτριοι εἶναι», Ξεν.)

7. αυτός πού έχει μέτρια υγεία

8. το αρσ. ως ουσ.

α) συνηθισμένος άνθρωπος, κοινός θνητός

β) αξιοσέβαστος άνθρωπος

9. το ουδ. ως ουσ. τὸ μέτριον

α) ο μέσος όρος («ὁμολογεῑται τὸ μέτριον ἄριστον καὶ τὸ μέσον», Αριστοτ.)

β) το μη υπερβολικό, το πρέπον

10. φρ. α) «ἐπὶ τοῑς μετρίοις» — με όχι υπερβολικούς, με υποφερτούς όρους

β) «μέτριόν έστι»

(με απρμφ.) είναι αρκετό να...

επίρρ...

μετρίως και μέτρια (ΑΜ μετρίως, Α και μέτριον και μέτρια)

ούτε πολύ, ούτε λίγο, μέσα στα όρια, όσο πρέπει, με μέτρο, όχι υπερβολικά

νεοελλ.

(στη σχολική βαθμολογία) αξιολόγηση κατά την οποία ο μαθητής βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τη βάση

μσν.

1. πολύ

2. με φρόνηση, συνετά

3. φρ. «οὐ μετρίως» — πάρα πολύ, υπερβολικά

μσν.-αρχ.

1. αρκετά, ικανοποιητικά

2. με μετριοφροσύνη, κόσμια

αρχ.

1. (με το ρ. ἔχω) σε περιουσιακή κατάσταση μέτρια, όχι αρκετά, όχι ικανοποιητικά («πολλοὶ δὲ μετρίως ἔχοντες τοῡ βίου εὐτυχέες», Ηρόδ.)

2. (για συνθήκη, συμφιλίωση κ.λπ.) ευνοϊκά, με καλούς όρους

3. πολύ καλά, αρκετά καλά.

[ΕΤΥΜΟΛ. < μέτρον + κατάλ. -ιος. Το επίθ. αρχικά χρησιμοποιήθηκε με καλή σημ. για να χαρακτηρίσει αυτόν που τηρεί, που ανταποκρίνεται στο μέτρο (πρβλ. σώφρων, φιλάνθρωπος), ενώ μεταγενέστερα η λ. κατέληξε να σημαίνει αυτόν τού οποίου η αξία είναι κατώτερη του κοινού μέτρου, τον ασήμαντο, τον κατώτερο (πρβλ. μετριότητα)].